Przewóz materiałów wybuchowych – klasa 1 ADR

Klasa 1 ADR

Niniejszym artykułem rozpoczynam cykl wpisów dotyczących materiałów niebezpiecznych podzielonych na klasy wg ADR. Moim celem jest przedstawienie informacji dotyczących zagrożeń, sposobów pakowania i przewozu tych produktów w przystępny sposób. Jestem przekonana, że jest to ważny temat i wbrew pozorom dotyczący każdego z nas. Wielu kierowców nie wie jak są oznakowane pojazdy które przewożą materiały stanowiące zagrożenie dla życia ludzkiego i środowiska naturalnego. A przecież pojazdy przewożące takie ładunki są naszymi współuczestnikami ruchu drogowego. W najgorszym przypadku możemy mieć z nimi nawet kolizję. I co wtedy? Jakie środki bezpieczeństwa należy zachować? Odpowiedzi postaram się udzielić w cyklu artykułów na niniejszym blogu.

Materiały wybuchowe i przedmioty z materiałami wybuchowymi, należą do klasy 1 (w sumie jest ich 13 i każda z nich skupia substancje o innym zagrożeniu dominującym) zgodnie z europejskimi przepisami dotyczącymi międzynarodowego przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych, zwanymi Umową ADR. Jest to „umowa” ponieważ kraje w większości naszego kontynentu umawiają się między sobą, że przewóz materiałów niebezpiecznych odbywa się wszędzie na tych samych zasadach. Jest to bardzo mądre i praktyczne rozwiązanie. W chwili obecnej jest to aż 50 państw. Co dwa lata mamy też aktualizację tych przepisów, zawsze na początku roku nieparzystego.

A zatem zgodnie z Umową ADR przewóz torped, naboi do broni, bomb, min, fajerwerków i tym podobnych po drogach publicznych jest dozwolony ale obwarowany wieloma przepisami. Są jednak wyjątki, np. transport amunicji trującej z ładunkiem rozrywającym, napędzającym lub miotającym (UN0020, UN0021) jest w Europie zabroniony. Skoro tak skrajnie niebezpieczne produkty mogą przejeżdżać tuż obok nas na drodze, warto znać odpowiedź na poniższe pytania.

Jak oznakowany powinien być pojazd przewożący materiały wybuchowe?

W skład oznakowania pojazdu (nie dotyczy cystern bo to osobny, szerszy temat) wchodzą tablice barwy pomarańczowej oraz odpowiednie nalepki. To co konkretnie będzie się znajdowało na tablicy czy nalepce jest uzależnione od tego, jaki produkt jest przewożony i w jaki sposób. Materiały wybuchowe są przecież różne i w związku z tym dzielimy je na podklasy i grupy zgodności. To pozwala nam wgłębić się w specyfikę danego przedmiotu czy substancji. Nie ma uniwersalnego, jednakowego oznakowania dla wszystkich pojazdów z materiałami wybuchowymi. Co więcej w tej konkretnej klasie procedura jest szczególnie zawiła. Mówiąc jednak ogólnie, nalepki które służą do oznakowania pojazdów i opakowań dla materiałów wybuchowych są przedstawione poniżej.

Takie nalepki będą znajdowały się na obu bokach i z tyłu pojazdu w którym znajdują się sztuki przesyłek to znaczy opakowania lub przedmioty z materiałami wybuchowymi (nie dotyczy 1.4S).

Drugim niezbędnym i charakterystycznym elementem oznakowania będzie gładka prostokątna tablica barwy pomarańczowej zawieszona z przodu i z tyłu pojazdu. Dodatkowe napisy na tej tablicy są wymagane w przypadku przewozu w cysternie lub luzem.

Jak powinny być oznakowane opakowania materiałów wybuchowych?

Najpierw trzeba wyraźnie zaznaczyć, że w doborze rodzaju opakowań dla jakichkolwiek materiałów niebezpiecznych nie ma przypadkowości. Mamy tutaj ściśle podane wytyczne które mają na celu zwiększyć poziom bezpieczeństwa w transporcie do stanu akceptowalnego, uwzględniając specyfikę danego produktu. Pierwszym źródłem informacji jest zawsze Tabela A w Umowie ADR.

Odpowiadając na pytanie, oznakowanie sztuki przesyłki składa się z odpornych na zmienne warunki atmosferyczne, dobrze widocznych, czytelnych i trwałych znaków.

W jednym ciągu:

• symbol Organizacji Narodów Zjednoczonych dla opakowań (pionowo UN w kółeczku);
• numer UN,
• kod określający typ opakowania np. 4C2 co oznacza skrzynię drewnianą ze ścianami pyłoszczelnymi,
• po ukośniku literę Y,
• dwóch ostatnich cyfr roku produkcji opakowania,
• znaku państwa, zatwierdzającego naniesienie oznakowania,
• nazwy producenta.

Oprócz tego prawidłowa nazwa przewozowa dla przewożonego produktu w języku nadania czyli jeżeli nadano w Polsce, to po Polsku. Jeżeli przewóz jest międzynarodowy to oprócz tego nazwę należy podać w jednym z trzech do wyboru języków: angielskim, francuskim lub niemieckim.

Kto może zostać kierowcą?

Aby zakład pracy mógł oddelegować pracownika do przewozu materiałów niebezpiecznych pod pomarańczowymi tablicami, taka osoba powinna legitymować się „zaświadczeniem o przeszkoleniu kierowcy”. Aby zdobyć taki dokument należy odbyć w którymś z prywatnych ośrodków szkoleniowych kurs podstawowy, który przeprowadzi Doradca ADR a następnie zdać egzamin przed dwuosobową komisją powołaną przez marszałka województwa, składającą się z jego przedstawiciela i np. przedstawiciela ośrodka szkolenia. Egzamin trwa 60 minut i składa się z 30 pytań wielokrotnego wyboru. Aby uznać egzamin za zaliczony należy osiągnąć 2/3 z maksymalnej puli punktów.

Po zdaniu egzaminu podstawowego mamy już fundament na którym możemy budować dalej. Teraz należy już tylko odbyć szkolenie specjalistyczne dotyczące przewozu materiałów wybuchowych i ponownie przystąpić do egzaminu trwającego 30 minut, składającego się z 15 pytań. Ponownie należy udzielić 2/3 prawidłowych odpowiedzi.

Materiały wybuchowe są towarami dużego ryzyka, dlatego uczestnicy przewozu (nadawca, przewoźnik i inni) mają obowiązek przyjąć, wdrożyć i stosować plan ochrony. Nazwałabym to wewnętrznymi, tajnymi procedurami bezpieczeństwa wprowadzonymi w danym zakładzie. Obejmują one także metody zapobiegania kradzieży pojazdów i towaru. Każdy kierowca przewożący towary dużego ryzyka musi odbyć szkolenie z planu ochrony obowiązującego w jego zakładzie pracy.

Jakie dokumenty i wyposażenie ochronne powinno znajdować się wewnątrz pojazdu?

Przepisy ADR narzucają obowiązek posiadania następujących dokumentów:

• rozbudowany dokument przewozowy zawierającym między innymi masy netto zawartości materiału wybuchowego – co ciekawe, dozwolona jest również wersja elektroniczna zamiast papierowej pod warunkiem, że elektroniczne urządzenie przenośne się nie rozładuje i nie będzie możliwości wglądu;
• instrukcje pisemne – w języku zrozumiałym dla załogi pojazdu. Jeżeli kierowcą jest Ukrainiec pracujący w Polsce to ten dokument powinien być po ukraińsku, chyba że rozumie on w mowie i piśmie język polski. Bardzo ważne jest to aby ‘instrukcje pisemne’ kierowca miał zawsze pod ręką a w razie kontroli np. Inspekcji Transportu Drogowego szybko je okazać. Idea jest taka, żeby w razie awarii kierowca mógł szybko spojrzeć na instrukcje i wiedzieć co powinien w danej sytuacji zrobić;

• dokumenty tożsamości załogi pojazdu;
• zaświadczenie o przeszkoleniu kierowcy (ważne 5 lat i wydawane po zdanym egzaminie) dla wszystkich osób przebywających w pojeździe, nawet jeżeli nim nie kierują;
• świadectwo dopuszczenia pojazdu;
• kopia świadectwa dopuszczenia zawierająca warunki przewozu;
• jeżeli jest to kontener powyżej 3 m³ będzie nadawany do przewozu morskiego to dodatkowo certyfikat pakowania kontenera.

Oprócz dokumentacji pojazd ma obowiązek posiadać wyposażenie do działań ratowniczych, potocznie nazywany skrzynką ADR. W przypadku przewozu materiałów wybuchowych obligatoryjnie muszą znaleźć się tam kliny po jednym pod każdy pojazd (na przykład ciągnik siodłowy z naczepą to jednostka transportowa składająca się z dwóch pojazdów i dlatego potrzebne są minimum dwa kliny), dwa trójkąty lub inne znaki ostrzegawcze a dla każdego członka załogi po kamizelce, latarce, jednej parze rękawic i okulary ochronne.

Jakie są dodatkowe zasady bezpieczeństwa?

Do dodatkowych zasad bezpieczeństwa przy przewozie wszystkich materiałów niebezpiecznych możemy zaliczyć:

• zakaz przewożenia pasażerów nie będących członkami załogi z ważnymi uprawnieniami;
• wyposażenie jednostki transportowej w skrzynkę ADR i gaśnice;
• członkowie załogi mają obowiązek wiedzieć jak używać środków gaśniczych;
• całkowity zakaz otwierania opakowań z materiałami niebezpiecznymi;
• latarka będąca na wyposażeniu nie może zawierać powierzchni metalowych;
• bezwzględny zakaz palenia papierosów (w tym też elektronicznych) w pojeździe i jego pobliżu – kiedyś słyszałam historię, że kierowca dostał mandat za sam fakt posiadania niedopałków w popielniczce samochodowej;
• zakaz uruchamiania silnika podczas załadunku lub rozładunku, chyba że jest to uzasadnione i konieczne;
• obowiązek używania klinów pod koła i zaciągania ręcznego, czyli profesjonalnie mówiąc hamulca postojowego;
• limity i zakazy dotyczące przejazdów przed niektóre tunele.
• Mamy również zasady dedykowane tylko dla materiałów wybuchowych:
• jeżeli pojazdy poruszają się w kolumnie to odległość między nimi powinna być nie mniejsza niż 50 m;
• zakaz załadunku i rozładunku w zabudowanych i niezabudowanych miejscach publicznych bez odpowiedniego zezwolenia;
• jeżeli powyższe jest jednak konieczne, materiały wybuchowe muszą być podzielone na grupy zgodnie z oznakowaniem a pojazdy ustawione nie bliżej niż 50 m od siebie.
• istnieją limity ilościowe dotyczące materiałów wybuchowych i są uzależnione od ich podklasy, grupy zgodności i pojazdu jakim będą przewożone. Na przykład diazodinitrofenol zwilżony zawierający nie mniej niż 40% masowych wody lub mieszaniny alkoholu i wody może być przewożony maksymalnie w ilości 18,75 kg netto na cały pojazd (dotyczy EXIII). Ale już np. rakiety z głowicą obojętną czy silniki rakietowe mogą być przewożone w ilości do 16 ton netto na pojazd (również dotyczy EXIII).
• ograniczenia dotyczące pakowania razem na jedną przestrzeń ładunkową materiałów wybuchowych należących do różnych grup zgodności. Na przykład miny z ładunkiem rozrywającym nie mogą być przewożone prawie z niczym innym (tylko z grupą zgodności F i S). A petardy kolejowe (1.1G) nie pojadą razem z zapalnikami detonującymi (1.1B).
• Pojazdy przewożące materiały wybuchowe muszą spełniać szereg wymagań dotyczących ich konstrukcji oraz przechodzić okresowe i dodatkowe badania techniczne.

Niniejszy artykuł nie wyczerpuje tematu a niektóre aspekty zostały omówione pobieżnie. Wynika to z faktu, iż zawiłości prawnych jest wiele a każdy przypadek inny. Dodatkowo należy uwzględnić przepisy krajowe które są uzupełnieniem przepisów międzynarodowych ADR.  Jeżeli transport łączy przewóz materiałów wybuchowych z innymi materiałami niebezpiecznymi lub produktami żywnościowymi, należy uwzględnić wymagania dotyczące każdego z materiałów i zweryfikować czy taki przejazd jest możliwy, a jeżeli tak, to pod jakimi warunkami. Stosunkowo trudny temat starałam się opisać zrozumiałym dla każdego językiem. Jednakże uwzględniając fakt, że moim czytelnikiem może być również osoba zaznajomiona z przepisami, podałam w niektórych miejscach dodatkowe informacje w nawiasie. 

Doradca ADR RID

Safety Lady Angelika Wójtowicz