Obowiązki pracodawcy – szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy

Czy każdy Pracodawca jest zobowiązany do przeszkolenia pracowników z zakresu udzielania pierwszej pomocy? Czy przepisy regulują jaka część wszystkich pracowników powinna posiadać wiedzę i  umiejętności w zakresie ratowania ludzkiego życia?

Czy pracownik może odmówić uczestnictwa w takim szkoleniu? Ja wyglądają wytyczne dotyczące szkoleń z pierwszej pomocy w dobie pandemii?

Odpowiedzi na te i więcej pytań dostarczy ten właśnie artykuł.

Rozpocznijmy od przypomnienia czy Pracodawca ma rzeczywiście obowiązek przeszkolić pracowników z zakresu udzielania pierwszej pomocy czy jest to tylko jego dobrowolna decyzja.

Otóż okazuje się, że w Kodeksie Pracy, a dokładniej w artykule 209¹ zostały przytoczone obowiązki pracodawcy w zakresie pierwszej pomocy. W paragrafie pierwszym, punkcie drugim czytamy, że pracodawca jest obowiązany wyznaczyć pracowników do udzielania pierwszej pomocy. Czyli istnieje jednoznaczne wskazanie, że jest to obowiązek pracodawcy. Przepisy w tym przypadku nie zostawiają możliwości innej interpretacji… nie zastosowano zapisu typu: pracodawca może, pracodawca powinien, nie podano również żadnych dodatkowych okoliczności, które miałyby wpływać na podjęcie decyzji.

Pracodawca został zobligowany do wyznaczenia pracowników odpowiedzialnych za udzielanie pierwszej pomocy innym osobom w zakładzie pracy i kropka.

Czy oprócz wyznaczenia pracowników odpowiedzialnych za prowadzenie działań ratunkowych innym osobom, pracodawca posiada jeszcze inne obowiązki w zakresie pierwszej pomocy?

Oczywiście, że tak. Prawidłowo przeszkolona kadra to podstawa, ale nie zapominajmy, że w większości przypadków potrzebne jest również odpowiednie wyposażenie, które przyniesie pożądany efekt działań ratunkowych.  Należy tutaj wspomnieć, że kolejnym obowiązkiem Pracodawcy jest wyposażenie swojego zakładu w punkty lub apteczki pierwszej pomocy.

W § 44 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy czytamy, że pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególności pracodawca powinien zapewnić:

1. Punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane są prace powodujące duże zagrożenie wypadkowe lub wydzielanie się par, gazów albo pyłów szkodliwych dla zdrowia- wyposażone w niezbędny sprzęt i inne środki udzielania pierwszej pomocy;
2. apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.

Ilość, rozmieszczenie i wyposażenie punktów / apteczek pierwszej pomocy powinno zostać indywidualnie dobrane do danego zakładu w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną. Nadzór nad kompletnością wyposażenia powinny sprawować osoby przeszkolone z zakresu udzielania pierwszej pomocy. Wszystkie ewentualne braki powinny być na bieżąco uzupełniane.

Kolejnym obowiązkiem pracodawcy jest w tym przypadku prawidłowe oznakowanie punktów /apteczek pierwszej pomocy oraz dopilnowanie, aby w pobliżu znalazły się instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz wykaz przeszkolonych pracowników.

Czy pracodawca jest zobowiązany poinformować pracowników, kto został przeszkolony z zakresu udzielania pierwszej pomocy?

W Kodeksie Pracy w artykule 207¹ § 1 czytamy, że Pracodawca jest obowiązany przekazywać pracownikom informacje o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy.

Zatem wszyscy pracujący i przebywający na terenie zakładu pracownicy powinni zostać zaznajomieni z tymi danymi. Gdzie w praktyce te informacje są zawarte i co muszą zawierać?

Bardzo często wykaz przeszkolonych osób znajduje się w pobliżu punktu pierwszej pomocy lub jest przyklejony na/w apteczce. Przepisy nie regulują dokładnego miejsca, a jedynie informacje jakie powinny zostać umieszczone, a mianowicie:

1) imię i nazwisko; 

2) miejsce wykonywania pracy; 

3) numer telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej.

Ustalmy teraz ilu Pracowników powinno zostać przeszkolonych.

Przepisy w tej kwestii nie dają konkretnych wytycznych. Nigdzie nie znajdziemy dokładnych wartości, czy też procentowych przedziałów. Na ilość wybranych przez pracodawcę pracowników wpływa wiele składowych. Należy w tym przypadku uwzględnić rodzaj i zakres działalności, wielkość firmy, ilość zatrudnionych pracowników oraz osób spoza, które znajdują się na terenie firmy, specyfikę zakładu i występujące zagrożenia.

Istotne jest, co podkreślono w artykule 209¹ §3, że liczba pracowników przeszkolonych z pierwszej pomocy oraz wyposażenie, jakim będą dysponować, powinny uwzględniać rodzaj i poziom zagrożeń występujących na terenie zakładu. Bardzo ważne jest w przypadku pracy w systemie zmianowym aby na każdej zmianie byli obecni przeszkoleni pracownicy.

Podsumowując: Przepisy nigdzie nie wskazują konkretnej liczby pracowników, która powinna zostać oddelegowana do przeszkolenia z zakresu pierwszej pomocy. To Pracodawca, znając swój zakład, jego specyfikę, rytm pracy i zagrożenia podejmuje decyzję dotyczącą ilości przeszkolonych pracowników.

Należy jeszcze rozważyć sytuację, gdy pracownik nie czuje się na siłach do udzielania pierwszej pomocy współpracownikom. Czy ma prawo odmówić uczestnictwa w szkoleniu? Czy pracodawca powinien zapytać o zgodę pracownika?

Pracodawca ma prawo dobrowolnie wybrać kandydatów z zakresu udzielania pierwszej pomocy. Nie musi nawet o tym fakcie informować pracownika, czy też czekać na jego zgodę.

Samo wskazanie jest czynnością jednostronną pracodawcy, ponieważ to on ma prawo zadecydować, którzy pracownicy będą wyznaczeni do tej roli. Pracownik, zgodnie z przepisami, nie musi otrzymać żadnych dodatkowych dokumentów potwierdzających odbycie szkolenia oraz pełnienie określonej funkcji. Jednak w praktyce mile widziane jest, gdy pracownik dowie się, jakie zamiary w stosunku do niego ma przełożony. Może bowiem okazać się, że dany pracownik panicznie boi się krwi i mdleje na jej widok. Warto wtedy oddelegować na szkolenie takiego pracownika, który wie, że podoła odpowiedzialności i czuje się na siłach aby nieść pomoc innym.

Zwróćmy jeszcze uwagę, czy przepisy regulują kto może przeprowadzać takie szkolenia…Czy może to być tylko ratownik medyczny?  Czy została ustalona częstotliwość oraz czas trwania?

Niestety w przepisach brak jest jednoznacznego wskazania, kto powinien takie szkolenia przeprowadzać, jak długo powinny trwać oraz z jaką częstotliwością się odbywać.

Zatem skoro nie zostały określone uprawnienia czy kwalifikacje osoby, która mogłaby przeprowadzać tego typu szkolenia, nie ma przeciwskazań aby prowadziła je osoba, która posiada kwalifikacje do szkolenia pracowników z zakresu bhp, w tym do udzielania pierwszej pomocy. Zatem szkolenia pracowników na terenie zakładu mogą zostać przeprowadzane przez BHPowca, oczywiście jeżeli wiedza i umiejętności pozwolą mu zrealizować tematykę szkolenia. Ale okazuje się, że istnieją dwa przypadki gdzie wiedza jest niewystarczająca i niezbędne są szczególne kwalifikacje.

Wyjątkową sytuacją będzie edukacja z pierwszej pomocy przedmedycznej prowadzona w ramach systemu oświaty oraz zajęcia z pierwszej pomocy przeprowadzane w ramach szkolenia osoby ubiegającej się o uprawnienie do kierowania pojazdem silnikowym albo tramwajem, czyli prawo jazdy.

W przytoczonych powyżej przypadkach zastosowanie mają przepisy artykułu 8 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 8 września 2006r.o Państwowym Ratownictwie Medycznym, zgodnie z którymi szkolenia te powinny być przeprowadzane z udziałem lekarzy systemu  Państwowego Ratownictwa Medycznego, pielęgniarek systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego, ratowników medycznych oraz nauczycieli posiadających odpowiednie przygotowanie, określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2009r. w sprawie przygotowania nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy.

Wracając do częstotliwości szkoleń….to każdy pracodawca znając swoją firmę, ilość zatrudnionych w niej pracowników oraz zagrożenia na jakie są narażeni, powinien ustalić częstotliwość takich spotkań. W praktyce zaleca się jednak aby szkolenia z pierwszej pomocy „odświeżać” nie rzadziej niż co 2- 3 lata. Bardzo korzystne dla uczestnika szkolenia jest, gdy przekazana w sposób teoretyczny wiedza może zostać przećwiczona w praktyce. W przypadku RKO najlepiej do tego celu sprawdzają się fantomy, w przypadku np. układania w pozycji bocznej bezpiecznej czy też wykonywania opatrunków, uczestnicy szkolenia.

Szkolenia a pandemia.

W obowiązującym rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 19 marca 2021r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. poz.512) nie znajdziemy bezpośredniego zakazu organizowania szkoleń z zakresu udzielania pierwszej pomocy w formie stacjonarnej. Nie ma żadnego zapisu, który jednoznacznie zabroni pracodawcy przeprowadzenie tego typu szkoleń.

Mając jednak na względzie obowiązek pracodawcy dotyczący dbałości o zdrowie pracowników oraz obecną sytuacją epidemiologiczną, rekomendowanym rozwiązaniem jest organizacja tych szkoleń w trybie niebezpośrednim. Zatem w tym przypadku, podobnie jak ma to miejsce na innych płaszczyznach, sprawdzają się szkolenia online.

Jeżeli jednak pracodawca zdecyduje się na organizację szkolenia dla swoich pracowników w sposób bezpośredni, powinien starać się, aby realizacja szkolenia przebiegała zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektoratu Sanitarnego zachowując m.in odpowiednią odległość między ludźmi, nosząc maseczki czy też często dezynfekując dłonie.

Warto podkreślić, iż w okresie epidemii COVID-19, znając metody transmisji wirusa, działania pracowników do udzielania pierwszej pomocy są w tym przypadku ograniczone. W sytuacji zagrożenia nie można żądać od nich przeprowadzania czynności, przez które stwarzają sobie bezpośrednie zagrożenie zarażeniem. Nadal najważniejsze zostaje zdrowie i życie ratownika.

Czy pracodawca może zostać ukarany za brak organizowania szkoleń z zakresu pierwszej pomocy swoim pracownikom?

Zgodnie z Kodeksem Pracy, Art. 283.  § 1.  Kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł.

Zatem nic dodać, nic ująć.

Na koniec warto podkreślić, że szkolenia i działania z zakresu pierwszej pomocy powinny być nie tylko suchym obowiązkiem pracodawcy…powinna to być przede wszystkim troska o zdrowie i życie pracowników.